مزاج چیست؟
مزاج را نمی توان شناخت مگر اینکه ابتدا بدانیم اخلاط یا عناصر چهارگانه چیستند. عناصر چهارگانه شامل آتش، خاک، هوا و آب می باشند. و این عناصر معادل چهار خلط در بدن هستند. همه ی این چهار خلط در بدن همه ی انسان ها وجود دارند. آنچه مزاج را تعیین می کند، نحوه ی شدت و ضع این اخلاط است. در واقع طوری که این اخلاط در بدن ما ترکیب شده اند، مزاج ما را تعیین می کند.
برخی می گویند حالتی که از تأثیر چیزی در محیط اطراف در انسان به وجود می آید مزاج است. مانند تأثیر سرمای کولر یا گرمای بخاری که موجب سردی یا گرمی در انسان می شود. حفظ تعادل بدن از نظر مزاجی یعنی حفظ سلامتی. هرگاه به هر دلیلی بدن از این حالت تعادل خارج شود، یکی از عناصر، گرمی یا سردی یا خشکی و یا رطوبت در آن کم و زیاد شده و بیمار می شود.
شاید بتوان گفت که مزاج شناسی مهم ترین بخش در فهم طب سنتی ایران است. برای این که با اهمیت این موضوع آشنا شوید بیایید از انواع مزاج ها شروع کنیم:
همه ی انسان های کره ی زمین دارای یکی از چهار طبع زیر هستند و از این چهار طبع خارج نیستند:
–صفراوی (گرم و خشک)
-دموی (گرم و تر)
-بلغمی (سرد و تر)
-سودایی (سرد و خشک)
تعریف خلط
یکی دیگر از اصطلاحاتی که در این مبحث نیاز است با آن آشنا شویم خلط است. هر غذایی که می خوریم هنگامی که وارد بدن ما می شود در معده هضم آن آغاز می گردد و سپس به کبد می رود. در کبد چهار خلط یا چهار نوع مایع تولید می شود که نام و خصوصیات آن ها به قرار ذیل است :
الف ) خلط دم که دارای مزاج گرم و تر است.
ب) خلط صفرا که دارای مزاج گرم و خشک است.
ج) خلط بلغم که دارای مزاج سرد و تر است.
د ) خلط سودا که دارای مزاج سرد و خشک است.
اگر چه همه این اخلاط در خون موجودند اما خدا برای صفرا و سودا جایگاه ذخیره در نظر گرفته است.
طحال: جایگاه ذخیره سوداست.
کیسه صفرا : جایگاه ذخیره صفراست
که در آن جمع می شوند و در صورت نیاز به اندازه لازم در بدن انتشار پیدا می کنند.
دو خلط “دم” و “بلغم” در عروق خونی و لنفاوی و… در حال گردش اند .
وجود هر چهار خلط در بدن انسان ضروریست اما در حد خاص و معین و کمبود و یا فزونی هر یک از آنها باعث سوء مزاج یا غلبه اخلاط می گردد که در این حالت برای رفع مشکل باید تدابیر مربوطه رعایت و درمان صورت پذیرد.
در این خصوص سعدی می فرماید:
چهار طبع مخالف سرکش / چند روزی بوند با هم خوش
چون یکی زین چهار شد غالب/ جان شیرین برآید از قالب
1. مزاج صفراوی یا گرم و خشک چیست؟
الف ـ خصوصیات جسمی:
– رنگ چهره و سفیدی چشم آنان به زردی می گراید.
– پوستی گرم و خشک دارند.
– گرمایی هستند و تحمل فصل تابستان را ندارند.
– عطش زیاد و دهانی خشک دارند.
– بهترین فصل برای ایشان فصل زمستان است.
– کم خواب هستند.
– تمایل به خوردن ترشی ها مثل لواشک و سرکه و هم چنین غذاهای سرد مثل خیار و کاهو دارند و به خوردن خوراکی های شیرین کمتر تمایل نشان می دهند.
– موهای فر و ضخیمی دارند
-لاغر و باریک اندام و اکثرا قد بلند هستند.
– باسنشان نسبت به بدن و کمر بزرگتر هست.
– کم حوصله هستند، غالبا بینی بزرگ دارند، رگهای برآشفته دارند، سر کوچک دارند، شانه جمع و صورت کشیده دارند و در قسمت گونه و پیشانی جوش دارند.
-بدن پرمویی ندارند.
– عاشق رنگ قرمز هستند.
– میل جنسی بالا و توان متوسط دارند.
ب-خصوصیات روانی:
– زود عصبانی می شوند و زود هم پشیمان می شوند.
– زود تصمیم می گیرند و زود هم اجرا می کنند.
-افرادی پر جنب و جوش ، پر انرژی ، باهوش و پر حرف هستند.
2. مزاج دموی یا گرم و تر چیست؟
الف ـ خصوصیات جسمی:
– این افراد درشت اندام، دارای پوستی سرخ و سفید و موهای پرپشت هستند.
– نبض پر و قوی دارند.
– خواب خوبی دارند گرچه تحمل بی خوابی هم برایشان راحت است.
– این افراد نه تحمل گرمای زیاد دارند و نه تحمل سرمای زیاد، ولی در کل تحمل سرما برایشان راحت تر است.
– علاقه به شیرینی و ترشی دارند و تقریبا همه نوع غذا را می خورند.
– پوست بدن ایشان گرم، مرطوب و نرم است.
– میل و توان جنسی بسیار فراوان دارند.
– چهارشانه هستند، اکثرا سینه ی فراخی دارند، ران بزرگی دارند، پوست گل گونی دارند، چشمهای بزرگی دارند، درشت اندام هستند ، جوش در کتف دارند ، زبان قرمز پهن تنومند دارند، ماهیچه های بزرگ، صورت پهن و پر دارند ، لب بزرگ دارند و به کارهای تکراری بی علاقه هستند.
ب ـ خصوصیات روانی:
– انسان هایی شجاع و جسور بوده، معمولا پیشرو و رهبر گروه می باشند.
– بطور معمول انسان های آرامی هستند ولی سعی کنید از ظرفیت آن ها سو استفاده نکنید چرا که هنگام عصبانیت ممکن است رفتارهای مخاطره آمیز داشته باشند.
– اهل عشق محبت و موسیقی و ادبیات هستند
– بلندپرواز و دوراندیش، خوش اخلاق ، خوشرو و انتقام جو هستند. به طبیعت علاقه دارند و اهل ریسک و خطر کردن اند.
– برای آرامش خود بعضی وقتها گریه می کنند .
3. مزاج بلغمی یا سرد و تر چیست؟
الف ـ خصوصیات جسمی:
– این افراد چاق و پر چربی هستند و چاقی آنها به صورت گلابی است.
– پوست سفید، سر کوچک و موهای کم پشت دارند.
-تشنه نمی شوند و دهان مرطوبی دارند.
– خواب زیادی دارند.
-تمایل به مصرف گرمی ها مثل شیرینی و ادویه دارند و تمایل به خوردن سردی ها از جمله ترشی از خود نشان نمی دهند.
– فصل زمستان فصل بدی برایشان است.
– بیش از دیگران در خطر آلزایمر هستند.
– زود موهایشان سفید می شود
-آدمهای استرسی و ترسویی هستند
– خیلی وسواس دارند
-عرق سرد می کنند
-چشم روشن دارند
-درد مفاصل و صدای نازک دارند
– ریزبین، بی استعداد و گذشته نگر هستند
-همیشه احساس سرما میکنند
– زبان سفید و بدن سفید و بی مویی دارند
– از شاعری خوششان نمیاید
– تمیزکار و کند ذهن هستند
-میل و توان جنسی بسیار بسیار پایین دارند
ب- خصوصیات روانی:
– این افراد کم انرژی و کند هستند .
– معمولا صبور و آرام هستند و کمتر عصبانی می شوند.
4. مزاج سودایی یا سرد و خشک چیست؟
الف ـ خصوصیات جسمی:
-این افراد اندامی لاغر دارند.
– خواب این افراد کم بوده و بینی خشکی دارند.
– به شیرینی و گرمی ها نسبت به سردی ها تمایل بیشتری دارند.
– بیشتر تمایل به هوای گرم دارند و در فصل بهار راحت ترند. فصل پائیز برای ایشان فصل نامطلوبی است.
– قد بلند، پشمالو ،موهای فری دارند، زود هم موهایشان سفید می شود
-هم ترسو هستند و هم اهل ریسک و خطر کردن نیستند
– چشم گربه ای و کوچک دارند
– خشکی اندام و سفیدی چشم دارند.
– زیاد فکر می کنند و کابوس آشفته می بینند.
– دهان و لبهای کوچک دارند
– سر کوچک دارند و پوست بدن شان سبزه است.
– فراموشی دارند.
– ریزش مو ندارند
– میل و توان جنسی پایین دارند
ب-خصوصیات روانی:
– سوداوی مزاجان افرادی دقیق، منظم و دور اندیش هستند.
این خلط های چهارگانه باید در بدن به حالت تعادل باشند. نحوه ی به تعادل رسیدن این اخلاط در بدن هر فرد را مزاج آن فرد می گویند.
برخی کیهان شناسان مانند ارسطو عنصر پنجمی را نیز در نظر می گیرند. ارسطو اعتقاد داشت چون این چهار عنصر زمینی و فساد پذیرند، ستارگان را نیز در مزاج انسان دخیل می کرد.
نوع تغذیه، پوشاک، خواب و بیداری، حالت های عصبی، روانی و … ارتباط مستقیمی با حالات طبیعی یا مزاجی افراد دارد. بنابراین برای داشتن زندگی سالم و موفق، همه ی ما نیازمند شناخت مزاج و طبیعت خود هستیم.
برای داشتن تغذیه ی مناسب، حتما باید از نوع مزاج خود اطلاعات داشته باشیم. در برخی مزاج ها، خوردن یک غذای نامناسب می تواند مشکلات و بیماریهای زیادی در بدن ایجاد کند. برای مثال ایجاد جوش، حالات عصبی، فراموشی، مشکل هاضمه و دفع، ناراحتی های پوستی و … می تواند عوارش ناشی از خوردن مواد غذایی نامناسب با مزاج باشد.
هرچیزی مزاجی دارد
اما مزاج داشتن فقط یک ویژگی انسانی نیست. این نکته قابل توجه است که هر چیز در این عالم هستی دارای مزاج است. حیوانات، گیاهان، فصول، سنین و اعضاء بدن که به ترتیب به آنها اشاره ای می کنیم:
۱- حیوانات:
هر موجود بسته به نوع فعالیت و خلقتش دارای مزاج خاص خود است. مثلاً گرگ مزاج گرم و خشک دارد و عنصر آتش در آن برتری دارد. شیر که حیوان شجاع و درنده ای است از خون غالب آفریده شده است و اگر چنین نباشد که اصلا شیر نیست و نمی تواند تمام خصوصیات یک شیر را داشته باشد :
– مورچه از جنس سوداست.
– زنبور از جنس صفراست.
– الاغ از جنس بلغم است.
۲- گیاهان:
در گیاهان وجود عناصر چهار گانه را با خوردن یا لمس آنها به وضوح می بینیم. گیاهانی که خوردن و حتی لمس آنها موجب گرمی و تشنگی فوری شده و یا حتی با تکرار در آنها در بدن ایجاد خارش و سوزش می شوند را گرم و خشک می گوئیم.
گیاهانی که خوردن آنها موجب ایجاد گرمی می شود را گیاهان گرم و تر می گوئیم.
آن گیاهانی که موجب رفع حرارت بدن شده و رفع تشنگی می کنند. سرد و تر هستند.
و گیاهانی که از گرمی بدن می کاهد اما تشنگی را برطرف نمی کنند و با تکرار آنها در بدن ایجاد خشکی و لاغری می شود، سرد و خشک می گوئیم.
مزاج تک تک گیاهان به تفکیک و با جزئیات در بحث مفردات، ذکر می شود.
همین جا یک نکته مهم لازم است ذکر شود :
در مجموع عناصر گرم وخشک را صفرا زا ، گرم و تر را مولد خون، عناصر سرد و خشک را سودا زا و سرد و تر را بلغم زا نامگذاری می کنیم.
۳- فصول :
بهار، مزاج گرم وتر دارد.
پاییز، سرد و خشک.
تابستان، گرم و خشک.
زمستان، سرد و تر.
۴- ساعات شبانه روز :
صبح: مزاج گرم وتر دارد و به عبارتی بهاری است.
ظهر: گرم وخشک و تابستانی ست.
عصر: سرد وخشک و پاییزی ست.
شب: سرد وتر و زمستانی است.
۵- سن ها :
انسان در سنین مختلف مزاجهای مختلفی دارد :
۱- مرحله رشد ونمو (از تولد تا ۳۰ سالگی) ، دارای مزاج گرم و تر است.
۲- مرحله جوانی(۳۰ تا ۳۵ سالگی) ، مزاج گرم وخشک دارد.
۳- مرحله میانسالی یا کهولت (۳۵ سالگی تا ۶۰ سالگی)، مزاج سرد و خشک دارد.
۴- مرحله پیری (بعد از ۶۰ سالگی)، مزاج سرد و تر دارد.
۶- انواع مزه ها:
مزه شیرین : گرم است.
تلخی: گرم و خشک است.
ترشی: سرد و خشک است.
شوری و تندی: گرم و خشک اند.
بی مزه و گسی: سرد و تر است.
۷- اعضای بدن:
هر عضوی در بدن یک مزاج مخصوص به خود دارد مثلاً: مغز، سرد و تر است. استخوان و مو، سرد وخشک اند. چربی، سرد و تر است. قلب، گرم و خشک است.
۸- جنسیت:
جنس مذکر نسبت به جنس مونث گرم تر است.
۹- مکان ها:
مناطق کوهستانی سرد و خشک اند.
مکان های بیابانی: گرم و خشک اند.
مناطق کنار دریا: سرد و تر اند.
امروزه برای تعیین مزاج تست هایی از سوی طبیبان و متخصصین طب سنتی طراحی شده با عنوان تست تشخیص مزاج. می توانید با پاسخ به پرسش های این تست در زمانی کوتاه، مزاج خود را تشخیص داده و نسبت به درمان خود اقدام کنید.
بدون دیدگاه